Cognitive Load Theory – Giảm tải nhận thức để tối ưu hóa UX/UI trong game

Làm thế nào để thiết kế giao diện giúp người chơi tiếp thu nhanh chóng mà không bị quá tải thông tin?

Mar 12, 2025

Trong thiết kế game, UX/UI không chỉ là câu chuyện về tính thẩm mỹ hay sự tiện lợi, mà còn liên quan trực tiếp đến khả năng tiếp nhận và xử lý thông tin của người chơi. Một giao diện được thiết kế tốt không chỉ giúp người chơi hiểu cách vận hành game một cách nhanh chóng mà còn tạo ra một trải nghiệm mượt mà, tránh gây quá tải nhận thức (Cognitive Load). Để làm được điều đó, Cognitive Load Theory (CLT) là một mô hình quan trọng giúp game designer tối ưu hóa UX/UI bằng cách điều chỉnh lượng thông tin mà người chơi cần xử lý tại từng thời điểm.

1. Cognitive Load Theory là gì?

CLT, do John Sweller phát triển vào những năm 1980, tập trung vào cách bộ não con người tiếp nhận và xử lý thông tin. Nó đề xuất rằng bộ nhớ ngắn hạn (Working Memory) có giới hạn, và nếu một hệ thống cung cấp quá nhiều thông tin hoặc quá phức tạp, người dùng sẽ cảm thấy bối rối, mất phương hướng, hoặc thậm chí bỏ cuộc.

Có ba loại tải nhận thức chính:

Intrinsic Load (Tải nhận thức nội tại): Độ phức tạp vốn có của nhiệm vụ hoặc kiến thức mà người chơi cần học.
Extraneous Load (Tải nhận thức ngoại lai): Những yếu tố không cần thiết, gây phân tán hoặc cản trở quá trình tiếp nhận thông tin.
Germane Load (Tải nhận thức có lợi): Lượng thông tin giúp người chơi học tập và hiểu sâu hơn về hệ thống.

Trong thiết kế UX/UI, mục tiêu là giảm tải Extraneous Load và tối ưu hóa Germane Load, để giúp người chơi tập trung vào việc học cách chơi game mà không bị phân tán bởi những yếu tố không cần thiết.

2. Ứng dụng Cognitive Load Theory vào thiết kế UX/UI trong game

2.1. Giảm tải nhận thức bằng cách đơn giản hóa giao diện

Một UI tốt giúp người chơi nhanh chóng hiểu cách thao tác mà không cần suy nghĩ quá nhiều. Những nguyên tắc sau giúp giảm tải nhận thức ngoại lai:

Hạn chế số lượng thông tin trên màn hình: Ví dụ, trong Clash Royale, chỉ có một số lượng quân bài tối thiểu được hiển thị cùng lúc, giúp người chơi không bị quá tải trong việc ra quyết định.
Thiết kế trực quan: Các biểu tượng và nút bấm phải mang tính biểu tượng mạnh, dễ nhận biết mà không cần đọc nhiều chữ.
Tận dụng Gestalt Principles: Nhóm các yếu tố có liên quan gần nhau giúp người chơi hiểu ngay mối quan hệ giữa chúng mà không cần suy nghĩ nhiều.

2.2. Giảm tải nhận thức nội tại bằng cách hướng dẫn có chọn lọc

Việc giới thiệu cơ chế game một cách hợp lý giúp người chơi không bị choáng ngợp:

Tutorial dạng từng bước (Progressive Onboarding): Không cần dồn hết tất cả hướng dẫn vào đầu game. Candy Crush chỉ dạy một vài cơ chế mỗi level đầu tiên để người chơi tiếp thu từ từ.
Thay văn bản bằng hình ảnh hoặc animation: Brawl Stars sử dụng hình ảnh động để hướng dẫn cách di chuyển và bắn thay vì giải thích dài dòng.
Giao tiếp bằng Affordance: Các yếu tố trên UI nên tự gợi ý công dụng của chúng. Ví dụ, trong Among Us, nút "Report" chỉ sáng lên khi có xác chết gần đó, giúp người chơi hiểu ngay mà không cần thêm giải thích.

2.3. Tối ưu hóa tải nhận thức có lợi bằng cách thiết kế thông tin có hệ thống

Khi người chơi đã quen với cơ chế game, ta có thể giúp họ học hỏi sâu hơn bằng cách:

Tạo quy tắc nhất quán: Màu đỏ luôn biểu thị kẻ thù hoặc nguy hiểm, màu xanh luôn đại diện cho hồi máu hoặc hỗ trợ. Ví dụ, trong League of Legends, tất cả các kỹ năng bị cooldown đều có cùng hiệu ứng tối màu, giúp người chơi dễ dàng nhận biết mà không cần kiểm tra từng kỹ năng.
Giúp người chơi tự khám phá thay vì nhồi nhét thông tin: Thay vì liệt kê tất cả các mẹo chơi, game có thể khuyến khích thử nghiệm bằng cách gợi ý thông qua môi trường. Zelda: Breath of the Wild không dạy người chơi phải ném bom để phá tường, nhưng cung cấp các gợi ý trực quan bằng vết nứt trên đá.

3. Khi nào nên tăng Cognitive Load một cách chủ đích?

Không phải lúc nào cũng cần giảm tải nhận thức. Trong một số trường hợp, tăng tải nhận thức có lợi (Germane Load) có thể giúp nâng cao trải nghiệm:

Tạo sự thử thách có chủ đích: Ví dụ, trong Dark Souls, UI không hỗ trợ quá nhiều, buộc người chơi phải nhớ vị trí và hành vi của kẻ thù.
Khuyến khích người chơi tự tìm hiểu: Minecraft không có hướng dẫn chi tiết, buộc người chơi tự khám phá cách chế tạo và sinh tồn.
Tạo sự nhập vai: Một số game như Papers, Please cố tình tạo UI rườm rà để tái hiện cảm giác làm việc hành chính.

4. Kết luận

Cognitive Load Theory không chỉ là một lý thuyết tâm lý mà còn là một công cụ mạnh mẽ trong thiết kế UX/UI game. Bằng cách giảm tải nhận thức không cần thiết và tối ưu hóa cách tiếp nhận thông tin, game designer có thể giúp người chơi nhanh chóng hiểu game, tận hưởng trải nghiệm mà không cảm thấy quá tải hoặc mất phương hướng. Tuy nhiên, khi sử dụng hợp lý, việc tăng tải nhận thức cũng có thể giúp tạo ra thử thách, khuyến khích khám phá và làm cho trải nghiệm game trở nên thú vị hơn.