Người Việt có thể kể chuyện gì qua game?

Một nếp sống có thể trở thành một thể loại gameplay. Không cần kể lại lịch sử, cũng không cần tóm tắt truyền thuyết.

Game không cần kể bằng lời. Chúng ta không cần một đoạn hội thoại dài dòng hay cốt truyện sử thi để đưa văn hóa Việt vào game. Điều khiến một motif văn hóa trở nên sống động là khi nó trở thành một phần của gameplay – của hành động, lựa chọn và cảm xúc người chơi. Khi người chơi không chỉ thấy, mà còn phải tương tác, chọn lựa và phản ứng với những yếu tố văn hóa đó, thì câu chuyện mới thực sự trở thành của họ. Những lựa chọn có hậu quả, những hành động tạo cảm xúc, chính là nơi ký ức được hình thành – không phải từ lời thoại, mà từ hồi tưởng.

Vậy nếu không dùng lời thoại, không kể chuyện kiểu điện ảnh, thì người Việt có thể kể chuyện gì qua game? Và làm sao để những điều thuộc về ký ức, nếp sống và ứng xử của người Việt có thể trở thành chất liệu gameplay, chứ không chỉ là bối cảnh?

Một chiếc nia, một bữa cúng, một cái quạt nan

Có những biểu tượng văn hóa Việt không cần lời giải thích – chỉ cần để người chơi chạm vào, sử dụng và hiểu theo cách của riêng họ. Một chiếc nia vo gạo để mở đầu mỗi màn chơi nấu ăn. Một bữa cúng tổ tiên mà người chơi phải chuẩn bị, sắp lễ đúng thứ tự – nếu quên châm nhang hoặc đặt sai vị trí, hiệu ứng trong game sẽ thay đổi. Một cái quạt nan dùng để nhóm bếp, nhưng nếu dùng quá mạnh, tro sẽ bay đầy nhà và người chơi buộc phải dọn dẹp lại trước khi nấu tiếp.

Hành động sinh hoạt hàng ngày – nếu được thiết kế với chiều sâu tương tác – có thể mang sức gợi nhiều hơn cả một đoạn cắt cảnh. Chúng không kể lại câu chuyện nào cụ thể, nhưng mở ra không gian để người chơi cảm nhận thế giới quan, trật tự xã hội, và cả mối liên hệ giữa con người với nhau. Một bữa cơm trong game có thể là nơi để xây dựng quan hệ, phân chia trách nhiệm, và ghi nhớ vai vế, thay vì chỉ hồi máu. Một cây cau trước ngõ có thể không phải đồ trang trí, mà là thứ cần chăm bón để giữ mối giao hảo với hàng xóm trong game.

Cảm xúc gắn liền với hành động là thứ khó quên nhất. Khi người chơi thất bại không phải vì không biết luật, mà vì hành động thiếu tinh tế – đó là lúc văn hóa đi vào game một cách tự nhiên. Không cần lời thoại nào giải thích rằng "người Việt trọng lễ nghi" – người chơi sẽ cảm nhận điều đó qua chính gameplay.

Từ gameplay đến nếp sống

Thay vì viết một câu chuyện về sự hy sinh, hãy thiết kế một hệ thống nơi người chơi phải chia sẻ tài nguyên để duy trì lòng tin giữa các thành viên trong gia đình. Nếu giữ lại quá nhiều cho bản thân, những người còn lại sẽ rút lui, hoặc không xuất hiện trong các phần chơi tiếp theo. Thay vì kể về tục thờ cúng, hãy để người chơi tự phát hiện rằng nếu không chăm sóc bàn thờ tổ tiên, những chỉ số như "may mắn" hay "kết nối cộng đồng" sẽ giảm sút.

Một số motif gameplay gợi ý có thể bao gồm:

• Lối sống cộng đồng: hệ thống co-op nơi sự gắn bó lâu dài quan trọng hơn kết quả từng trận. Ví dụ: các nhân vật cùng nhau làm ruộng, và nếu một người bỏ cuộc, vụ mùa sẽ thất bại cho cả nhóm.

• Văn hóa ứng xử: hệ thống tương tác NPC dựa trên vai vế, tuổi tác và quan hệ họ hàng. Ví dụ: khi trò chuyện với người lớn tuổi, nếu dùng lời lẽ quá thẳng thắn, NPC có thể tỏ ra lạnh nhạt hoặc tránh mặt bạn trong tương lai.

• Nhịp sống nông nghiệp: thời gian trong game gắn liền với mùa vụ, lễ tiết, và chu kỳ mặt trăng. Một số hành động chỉ thực hiện được vào những ngày cụ thể (mùng Một, ngày Rằm), và nếu người chơi chú ý, họ sẽ phát hiện ra quy luật này.

• Chuyển giao thế hệ: cơ chế gameplay nơi người chơi không chỉ điều khiển một nhân vật mà dần chuyển vai trò qua thế hệ sau, buộc họ phải dạy lại, truyền kinh nghiệm, và đón nhận sự thay đổi của thời cuộc.

Tạo ra tình huống, không chỉ kể lại câu chuyện

Nếu phim và tiểu thuyết là nghệ thuật của ký ức, thì game là nghệ thuật của tình huống. Một khoảnh khắc người chơi phải chọn giữa giữ lại vật phẩm quý hay tặng cho hàng xóm gặp nạn – đó là nơi văn hóa Việt có thể sống. Khi hành động tử tế không được khen ngợi công khai, nhưng mang lại những thay đổi nhỏ trong mối quan hệ và cơ hội sau này.

Game không cần kể lại một câu chuyện quá khứ. Hãy tạo ra không gian để người chơi sống thử trong hệ thống niềm tin, ứng xử và quan hệ cộng đồng của văn hóa Việt. Từ cách đón khách, dọn mâm cơm, cho đến việc giữ chữ tín, giữ thể diện – tất cả có thể trở thành cơ chế gameplay nếu được thiết kế tinh tế.

Khi người chơi không chỉ đọc về sự tử tế, mà được thử sự tử tế.

Khi người chơi không chỉ nghe về lòng hiếu thảo, mà được thực hành lòng hiếu thảo – qua chuỗi hành động nhỏ nhặt, lặp lại.

Khi người chơi không chỉ biết Tết là ngày lễ cổ truyền, mà cảm nhận được cả sự chuẩn bị, lo toan, chộn rộn và cả nỗi hụt hẫng sau buổi tất niên.

Khi người chơi không chỉ xem lại lịch sử, mà được đặt vào vai một người bình thường trong giai đoạn đó, với những lo toan không tên.

Đó là cách game kể chuyện. Và đó cũng có thể là cách người Việt kể chuyện bằng game – không bằng lời, mà bằng lối chơi.

---

Bạn cũng có thể tham gia lớp học Cảm tình Điện tử để thực hành cách đưa văn hóa sống động vào gameplay, không cần lên gân, không cần sáo rỗng – chỉ cần thật.