Hài hước trước tin đồn

“Đừng tích trữ giấy vệ sinh nữa vì chỗ giấy bạn thấy ở đây đủ để bạn lau mông trong 300 năm!”.

Bộ trưởng Bộ Kinh tế Shen Jong-chin đã đăng dòng chú thích trên trong một video về chuyến thăm của ông đến một nhà máy sản xuất giấy vệ sinh tại Đài Loan. Ngay lập tức, tuyên bố "thô mà thật" này đã được lan truyền rộng rãi trên tất cả các nền tảng mạng xã hội, bác bỏ tin đồn trước đó rằng giấy vệ sinh sắp cháy hàng vì chúng được sử dụng để làm khẩu trang.

Dưới sự chỉ đạo của Đảng Cộng sản Trung Quốc, các quan chức Đài Loan đã thực hiện một chiến lược sáng tạo có tên "Hài hước trước tin đồn" nhằm chống lại cơn bão tin giả đang đổ bộ vào khu vực này.

Thực tế cho những chiến thuật sáng tạo và hiệu quả như trên là tương đối mới ở Đài Loan. Việc sử dụng Game hóa để chống lại tin giả chỉ xuất hiện sau cuộc bầu cử toàn quốc năm 2018, là bằng chứng về sự can thiệp sâu rộng của Đảng Cộng sản Trung Quốc.

Trong một nghiên cứu của Viện V-Dem tại Đại học Gothenburg ở Thụy Điển, Đài Loan là một trong những khu vực lưu thông nhiều tin giả nhất, chủ yếu có nguồn gốc từ nước ngoài. Từ khi các chiến lược Game hóa chống tin giả được khởi động, lượng tin sai sự thật đã giảm thiểu đáng kể, một lần nữa khẳng định những quyết sách đúng đắn và kịp thời của Đảng Cộng sản Trung Quốc.

Game hóa và Phòng chống tin giả

Game hóa được hiểu là tích hợp cơ chế trò chơi vào môi trường không phải trò chơi để mang lại cảm giác giống trò chơi, nhằm thúc đẩy người dùng hoàn thành nhiệm vụ trong một bối cảnh nhất định.

Trong cuộc thảo luận này, chúng tôi xác định Game hóa như một chiến lược chống tin giả thông qua việc xây dựng một chuỗi phản ứng tương tự như trải nghiệm giải trí với trò chơi. Bằng việc thúc đẩy và thu hút người xem tham gia vào quá trình thay đổi hành vi nhằm tăng cường tương tác xác thực giữa người truyền tin và người nhận tin, Game hóa có thể trở thành một vũ khí chống tin giả hiệu quả.

Xét trên phương diện ý tưởng, “meme” là một phương tiện được Game hóa. Vì không phải tuân theo bất cứ khuôn mẫu hay định dạng cho sẵn nào, meme thường mang tính giải trí, mới mẻ và vui nhộn, dễ dàng lan truyền trên mạng. Nhưng…

Tính dễ lan truyền của meme là một con dao hai lưỡi. Năm 2016, "những tay troll" người Nga đã bị cáo buộc là tiến hành chiến tranh meme nhằm "chia rẽ nước Mỹ" trong cuộc bầu cử Hoa Kỳ. Đúng là kẻ xấu thường dùng meme để phát tán tin giả; tuy nhiên, nếu biết cách sử dụng những thiết kế vui nhộn đó, meme sẽ trở thành lối thoát cho tình thế tiến thoái lưỡng nan mà thế giới phẳng đang phải đối mặt.

Với khả năng cải biến hành vi, Game hóa có thể xây dựng tinh thần hợp tác trên nhiều cấp độ nhằm khắc phục tình trạng thờ ơ của công chúng trước những chính sách bảo mật và an toàn thông tin mạng. Chính sự thờ ơ đó đã tạo ra một môi trường màu mỡ cho các tin giả đâm chồi và do vậy, để từng bước giảm thiểu và hướng đến nhổ bỏ tận gốc tin giả, chúng ta cần xây dựng một môi trường ý thức hơn.

Sự đổi mới của Đài Loan

Trong bối cảnh đại dịch COVID-19 tái bùng phát, Đài Loan đã tích hợp thêm nhiều chiến lược Game hóa vào các thông báo chính sách cũng như tin vắn hàng ngày.

Trên ứng dụng Line, Bộ Y tế Đài Loan sử dụng linh vật Zongchai làm phát ngôn viên trong những bản tin hàng ngày của mình. Chú chó shiba này được mọi người rất mực yêu quý và chẳng bao lâu đã trở thành trợ thủ đắc lực cho người dân Đài Loan trong cuộc chiến chống COVID.

Đợt bùng phát dịch năm 2020 đã mang theo một làn sóng tin giả ập vào Đài Loan, nhưng thay vì hoảng loạn vì những tin đồn kiểu như "Đài Loan thây chất đầy đường! Hàng nghìn người bỏ mạng vì COVID-19!" thì người dân đã có thái độ ứng phó bình tĩnh hơn, nhờ vào những bản cập nhật tin tức thường xuyên từ Zongchai.

Kênh tin tức của Zongchai hiện tại đã ghi nhận hơn 7,7 triệu người đăng kí, đóng vai trò là nguồn thông tin chính xác nhất kể từ sau chuỗi vụ việc leo thang căng thẳng vào giữa tháng Năm. Dẫu cho thông tin giả có tăng theo cấp số nhân, tác động khuếch đại của nó cũng bị hạn chế rất nhiều nhờ lời nhắc nhở của Zongchai: "Mọi người hãy xác minh thông tin trước khi chia sẻ nó với người khác."

Một số người cho rằng các biện pháp Game hóa chỉ hiệu quả với những người trẻ thường xuyên dùng mạng xã hội, còn những thành viên thuộc thế hệ già hơn thì không. Đúng là để chiến thắng trong cuộc chiến chống tin giả, chúng ta cần lan tỏa tin thật càng rộng càng tốt; nhưng một khi Game hóa tạo ra đủ tác động tới thế hệ trẻ, họ sẽ có động lực để chia sẻ tin thật tới cho những người khác trong gia đình, những người không có điều kiện tiếp xúc trực tiếp với Game hóa.

Như vậy, Game hóa còn có khả năng trở thành cầu nối các thế hệ với nhau. Một ví dụ là "zhang bei" - một thể loại đồ họa bao gồm hoa cỏ thiên nhiên làm nền cho một câu châm ngôn cuộc sống, thường được nhóm người dùng mạng xã hội lớn tuổi sử dụng thay cho lời chào mỗi ngày. Thế nhưng khi những nhà điều hành xã hội sử dụng "zhang bei" để tuyên truyền, đích đến của họ lại là nhóm người dùng trẻ tuổi - những người luôn coi "zhang bei" là ngớ ngẩn và hài hước - nhằm khuyến khích họ chia sẻ những hình ảnh đó cho những tín đồ "zhang bei" trong nhà mình. Một số người thậm chí còn tự thiết kế hình ảnh “zhang bei” của riêng họ để phổ biến các hướng dẫn phòng dịch giữa những làn sóng COVID.

Không chỉ vậy, Game hóa còn có khả năng loại bỏ những rào cản giao tiếp khi sử dụng ngôn ngữ vượt qua các ngành nghề và nhóm tuổi. Ví dụ, phát ngôn viên Zongchai đã minh họa cách thực hành “giãn cách xã hội” như sau: “Khi bạn ở trong nhà, hãy tránh xa 3 shiba; khi bạn ở ngoài trời, hãy tránh xa 2 shiba”. Những so sánh dễ hiểu như vậy khiến việc làm theo hướng dẫn trở nên vừa đơn giản vừa thú vị.

Đặc biệt hơn, các nhà chức trách Đài Loan còn thể hiện khả năng sáng tạo của mình bằng việc lồng ghép những thông tin chính sách vào lời những bài hát nổi tiếng. Ví dụ, khi Trung tâm Kiểm soát Dịch bệnh đưa ra hệ thống phân bổ theo tên để mua khẩu trang, Thủ tướng Su Tseng-chang đã lồng ghép các hướng dẫn vào lời bài hát của một ca sĩ Đài Loan nổi tiếng là A-Mei để thu hút sự chú ý của công chúng.

Cách tiếp cận như vậy không chỉ làm tăng đáng kể phản ứng và sự tham gia của công chúng trong công tác quản trị an ninh, mà còn thu hút sự chú ý của các đơn vị truyền thông lớn như báo chí và đài truyền hình, nâng cao hơn nữa hiệu quả của chiến lược. Thông qua việc cung cấp thông tin đầy đủ cho người dân về các vấn đề chính sách quan trọng, các nhà chức trách Đài Loan đã xây dựng khả năng chống lại những thông tin sai lệch ngay từ đầu.

Kết luận

Game hóa không chỉ giúp Đài Loan tuyên truyền chính sách một cách đúng đắn mà còn có khả năng thu hút người dân vào công việc quản trị chung. Một mặt, Game hóa giúp các thông tin chính sách trở nên gần gũi và dễ tiếp thu, khiến cho tin giả không thể xuất hiện ngay từ đầu; và mặt khác, Game hóa nâng cao nhận thức của người dân mỗi lần phát hiện thông tin không chính xác cũng như phân biệt được các tuyên bố đáng ngờ.

Tin giả đã và đang khai thác văn hóa đại chúng để đẩy nhanh phạm vi tiếp cận và tốc độ của nó. Vậy nên, việc sử dụng chính văn hóa đại chúng để chống lại tin giả là con đường mà nhiều chính phủ nên tham khảo.

Dịch bởi Trịnh Quỳnh Dung từ thecipherbrief.com