Lost Words: Beyond the Page

Sẵn dịp có một vài nhân vật nổi tiếng mà đang không cook những thứ mà họ nên cook, thì mình tranh thủ viết thêm một bài.

Một trong số những tựa game sâu sắc mà hồi trước mình có cơ duyên mò được (nhờ xem lắm video essay trên Youtube quá ấy), mà đáng tiếc là có vẻ như hơi bị ít người biết đến, thì chắc chắn phải nhắc đến Lost Words: Beyond the Page.

Game là một tác phẩm độc đáo thuộc thể loại platformer kết hợp narrative, được giới academia công nhận về tính hiệu quả trong việc kiến tạo cơ chế hỗ trợ người chơi chuyển dịch khỏi lối chơi hướng thông tin (mà trong sách của Tracy Fullerton gọi là efferent play), tức là chỉ chú trọng vào việc thực hiện các thao tác kỹ thuật, cơ học đơn thuần, để chuyển sang lối chơi sâu sắc (close play), nghĩa là tích hợp sự kết nối sâu sắc với ý nghĩa cảm xúc và nội dung ẩn dụ. Sự chuyển hóa kinh nghiệm chơi game này hướng đến sự phát triển kỹ năng “đọc game” sâu sắc ở người chơi, bằng cách buộc họ phải tìm kiếm ý nghĩa ngoài các quy tắc tương tác bề mặt. Nội dung cốt lõi xoay quanh nhân vật chính Izzy, một cô gái trẻ với khát vọng trở thành nhà văn, sử dụng chính tiến trình sáng tạo của mình để thiết lập một cấu trúc gameplay mang “tính-văn-học” cao, nơi viết lách cũng trở thành hành động giải quyết vấn đề.

Lost Words được xây dựng trên sự triển khai nhất quán của cấu trúc kể chuyện song song, đòi hỏi người chơi phải liên tục phân tích và đối chiếu mối quan hệ ẩn dụ giữa hai thế giới.

Thứ nhất là thế giới Nhật ký, được thiết kế như không gian riêng tư của Izzy. Tại đây, người chơi điều khiển một hóa thân thu nhỏ của cô bé, thực hiện các thao tác platforming cơ bản như kiểu chạy nhảy trên nền tảng những đoạn text viết tay xuất hiện trên trang giấy. Các từ ngữ không còn mang chức năng thuần túy là truyền đạt thông tin, mà chúng trở thành các các địa hình vật lý—tức là có thể có thể bị di chuyển, sắp xếp lại để tạo đường đi, hoặc thậm chí được sử dụng để người chơi làm thao tác “kỳ cọ”, từ đó làm lộ ra các hình ảnh minh họa ẩn. Lúc này ta mới ồ lên rằng: thì ra ngôn ngữ là vật chất, là công cụ tương tác trực tiếp, khuyến khích người chơi nhìn nhận văn bản với một góc độ mới lạ, vượt ra ngoài chức năng thông thường của nó.

Thứ hai là vùng đất Estoria, câu chuyện giả tưởng rất chi tiết đồ sộ mà Izzy đang sáng tác. Người chơi hóa thân thành nhân vật anh hùng do mình định hình (với các tên gọi như là Grace, Georgia, hay Robyn). Estoria là một chế độ chơi platformer 2D truyền thống về mặt hình thức, với các thử thách leo trèo và nhảy nhót trên môi trường tự nhiên. Tuy vậy thì nó có một yếu tố độc đáo là cơ chế cho phép người chơi sử dụng các từ khóa mang tính chất hành động (ví dụ: “Rise” để nâng vật thể, “Extinguish” để dập lửa) như một dạng phép thuật, để vượt qua các trở ngại trong level. Nghĩa là tương tự như ở trên, Lost Words biến ngôn ngữ thành một hệ thống vũ khí hoặc công cụ giải đố, nơi sự lựa chọn từ ngữ quyết định khả năng tương tác vật lý với thế giới. Ngay từ những level đầu tiên, game đã yêu cầu người chơi phải “đọc sâu” những ngôn từ mà nó thể hiện, thông qua các ghi chú phân tích tính cách tiềm năng của các tên nhân vật, để gợi mở về chiều sâu cảm xúc tiềm ẩn sau mỗi quyết định.

Sự kiện bước ngoặt trong cốt truyện đóng vai trò là chất xúc tác, buộc người chơi phải từ bỏ lối chơi thuần kỹ thuật và tham gia vào tương tác cảm xúc. Khi nhân vật chính Izzy hay tin về cơn đột quỵ của người bà, cú sốc cảm xúc này ngay lập tức được phản ánh một cách trực quan và vật lý trong cơ chế game: các từ ngữ trong nhật ký có thể nghiêng đổ, tan vỡ, hoặc đổ sụp dưới chân nhân vật, mô phỏng lại trạng thái mất kiểm soát và rối loạn cảm xúc của cô bé. Đồng thời, vùng đất Estoria yên bình đột ngột bị tàn phá bởi hỏa hoạn và chiến tranh, khiến nhiệm vụ của người chơi đột ngột chuyển hướng từ phiêu lưu sang đối diện và xử lý các giai đoạn của sự đau buồn (sốc, chối bỏ, giận dữ, mặc cả, v.v.)

Chính trong những level này, game bắt đầu chuyển hóa hành động platforming cơ học thành tương tác cảm xúc mang tính ẩn dụ. Điển hình là cuộc đối đầu với nữ khổng lồ Fiery Giantess, đại diện cho trạng thái phẫn nộ, cô độc và sự giận dữ không thể kiểm soát của Izzy. Để giải quyết xung đột, người chơi không thể dựa vào sức mạnh vũ lực hay kỹ năng platforming đơn thuần. Không phải chỉ “git gud” là xong. Mà thay vào đó, nhân vật buộc phải đưa ra lựa chọn thể hiện lòng trắc ẩn và sự thấu hiểu (ví dụ: lựa chọn từ khóa “Misunderstood” để mô tả nguyên nhân cơn giận). Hành động phi vật lý này dẫn đến kết quả vật lý hóa: Nữ khổng lồ tan rã thành một đốm lửa nhỏ, đáng mến mang tên Lump, và trở thành đồng minh. Sự kiện này chứng minh rằng việc thuần thục kỹ năng platforming không phải là yếu tố quyết định đối với tiến trình câu chuyện. Mà phần thưởng cao nhất của game được xác định bởi khả năng của người chơi trong việc thiết lập kết nối cảm xúc với hành động và thể hiện sự đồng cảm. Đây là một sự mở rộng đáng kể vốn từ vựng gameplay, vượt ra ngoài các động từ cơ bản như “nhảy” hoặc “tấn công” mà chúng ta vẫn thấy ở nhiều game khác (và trong cả các diễn ngôn của các nhà làm game nữa).

Lost Words: Beyond the Page, dưới sự chấp bút của Rhianna Pratchett (con gái của nhà văn Terry Pratchett), đã hoàn thành xuất sắc mục tiêu thiết kế của mình, tạo ra một sự giao thoa giữa trò chơi điện tử và văn học. Tác phẩm xây dựng một môi trường trải nghiệm khuyến khích người chơi khám phá và biểu đạt những cảm xúc phức tạp. Game thúc đẩy người chơi sử dụng viết lách và sáng tạo (như việc Izzy viết nhật ký để giải quyết khủng hoảng) làm phương tiện để đối phó và chuyển hóa nỗi đau. Các thách thức trong Estoria là hình ảnh hóa của những xung đột nội tâm mà Izzy đang trải qua trong cuộc sống thực. Bằng cách giúp nhân vật vượt qua khủng hoảng trong thế giới tưởng tượng, người chơi đồng thời hỗ trợ Izzy xử lý các giai đoạn đau buồn, tìm thấy sự giải thoát và chấp nhận.

Có thể nói, Lost Words trên thực tế là một mô hình học tập về cảm xúc, nơi người chơi được khuyến khích chấp nhận cảm xúc của mình và “manifest” chúng thành những câu chuyện có ý nghĩa, bằng cách biến ngôn ngữ (thứ vốn là nền tảng của văn học) thành cơ chế tương tác, qua đó tận dụng được thế mạnh trong ngôn ngữ của game.

Game hiện có mặt trên rất nhiều nền tảng. Nếu bạn có lên Steam page để tìm game, đừng sốc khi nhìn thấy số lượng giải thưởng mà Lost Words đã nhận được.

---